فارن پالیسی ـ استفانی گلینسکی

لمتک، کنر ـ در اتاق‌های مدرسه‌ی دینی متصل به مسجد روستا، گروه کوچکی از پسران روی زمین چهارزانو نشسته‌اند و آیه‌های قرآن را می‌خوانند؛ بدن‌شان با ریتم واژه‌های عربی در حرکت است. فاضل حق، شاگرد ۱۴ ساله‌ی این مدرسه، با جفتی چشمان سبز و هیجانی در دل می‌گوید: «اوایل متن عربی را بدون این‌که درک کنم، می‌خواندم اما معلمان‌مان همیشه این‌جایند تا به سوال‌های ما جواب دهند. وقتی قرآن می‌خوانم، خداوند خوشحال خواهد شد.»

این مدرسه در ولایت کنر در شرق افغانستان برای تمام شاگردان رایگان آموزش می‌دهد. اما مقام‌های امنیتی افغانستان به‌طور فزاینده‌ای نگران این اند که پول فراوانی که به مدرسه‌های تازه‌تاسیس ـکه تعدادشان روزبه‌روز افزایش می‌یابدـ مانند این یکی در روستای لمتک سرازیر می‌شود، می‌تواند افراط‌گرایی را در منطقه دامن بزند. در حالی‌که دولت کابل تنها قادر به حمایت مالی از تعداد اندکی از مساجد و مدارس دینی سراسر کشور است، بیش‌تر این نهادها به‌طور فزاینده با پول هواداران دولت اسلامی تامین می‌شوند. وزارت ارشاد حج و اوقاف افغانستان می‌گوید که احتمالا ده‌ها هزار مسجد در سرتاسر کشور وجود دارد که فقط حدود ۷ هزار باب آن در این وزارت‌خانه ثبت شده‌اند.

فضل‌محمد حسینی، سخن‌گوی این وزارت‌ می‌گوید: «البته که این یک مشکل است و دلیل آن عمدتا کمبود بودجه می‌باشد. پیام‌ها و خطبه‌های نماز جمعه در مساجد ثبت‌شده توسط وزارت کنترل و تهیه می‌شود اما تمام افغانستان تحت کنترل دولت نیست و ما مشخصا نمی‌دانیم برخی مساجد چه آموزش می‌دهند.»

ریاست امنیت ملی افغانستان می‌گوید که برخی وجوه مالی که به این مدارس و مساجد سرازیر می‌شود به حمایت از فعالیت‌های دولت اسلامی نیز کمک می‌کند. با این‌حال، اکثر رهبران مذهبی مساجد و مدارس این مسأله را رد می‌کنند. برخی از مقامات افغانستان با اشاره به عدم پیشرفت گفت‌وگوهای صلح با طالبان می‌گویند که نگران تولد دوباره‌ی اسلام‌گرایی رادیکال در کشورند.

مولوی عبدالرحمان ۲۵ ساله که حدود ۹۰ شاگرد دارد، می‌گوید که حدود ۳۰ تن از آن‌ها از نقاط مختلف کنر آمده‌اند و در خوابگاه‌ مدرسه بودوباش دارند و بقیه‌ی شاگردانش پسران همین روستا هستند.

با این‌حال، در لمتک که خانه‌ی حدود ۳۰۰ خانواده است، روستائیان ادعا می‌کنند که از طرف شب، جنگ‌جویان دولت اسلامی از کوه‌های اطراف پایین می‌آیند و به‌دنبال سرپناهی برای گذراندن شب در مساجد و خانه‌ها می‌گردند و قبل از طلوع آفتاب دوباره به کوه‌ها پخش و پراکنده می‌شوند. مولوی رحمان این ادعا را تکذیب می‌کند.

مسجد و مدرسه روستای لمتک که مولوی رحمان یکی از دو معلم آن است، چهار سال پیش با بودجه‌ی سازمان نجات ساخته شد. نجات یک سازمان غیرانتفاعی افغان است که بودجه‌ی آن از کویت می‌آید و دفتر مرکزی آن در جلال‌آبادِ ولایت ننگرهار، ولایت مجاور کنر، موقعیت دارد. مسجد با رنگ‌های روشن رنگ‌آمیزی شده و بین خانه‌های گلی روستا از دور به چشم می‌خورد. با این‌حال، یک مقام امنیتی به شرط ناشناس‌ماندن هویتش می‌گوید که اعضای خانواده‌ی کارمندان سازمان نجات به اتهام ارتباط با دولت اسلامی بازداشت شده‌اند و همچنان در بازداشت به سر می‌برند.

مولوی رحمان که لباس سفید به تن و دستار سفید بر سر دارد، خود را سلفی می‌داند. او در نوجوانی در مدرسه‌ای در پاکستان علوم اسلامی خوانده است. او تخمین می‌زند که امروزه حدود ۷۵ درصد مردم کنر به سلفیسم (سلفی‌گری) رو آورده‌اند. این رقم به‌ویژه به دلیل حمایت کشورهای خلیج فارس، پیوسته در حال افزایش است.

شیراز ماهر، نویسنده‌ی کتاب «سلفی-جهادیسم؛ تاریخچه‌ی یک اندیشه» و رییس «مرکز بین‌المللی مطالعه رادیکالیزاسیون» در «کالج کینگز لندن»، می‌گوید: «اکثریت قریب به اتفاق سلفی‌ها صلح‌آمیز هستند. با این‌که سلفیسم بازگشت به اسلام سنتی است اما نباید مساوی با تروریسم و افراط‌‌گرایی دانسته شود.»

قدمت سلفیسم به قرن‌ها قبل باز می‌گردد و پیروان آن اسلام اولیه را خالص‌ترین اسلام می‌دانند و براساس تفسیر تحت‌اللفظی متون و قوانین اسلام عمل می‌کنند. اما بسیاری از کارشناسان تروریسم می‌گویند که از سلفیسم برای توجیه جهادیسم شبه‌نظامی استفاده شده است و جنگ‌جویان دولت اسلامی ادعا می‌کنند که پیرو اصول سلفیسم هستند.

ناهید علی‌خان، پژوهش‌گر مستقل می‌گوید: «دولت اسلامی عراق و شام از سال ۲۰۱۵ به این‌سو به برخی از مدارس [افغانستان] نفوذ کرده‌ است.»

یک مقام امنیتی به شرط پنهان‌ماندن هویتش می‌گوید که مدارس دینی «بستر رشد آن‌ها است. مردم به این دلیل [به دولت اسلامی] ملحق می‌شوند که روایت جهاد هنوز زنده است و آن‌ها تا حدودی از جانب مراکز غیرانتفاعی یا مدارس تامین می‌شوند. واردکردن پول از طریق این مجاری رسمی به کشور آسان‌تر است. دولت اسلامی خواهان ایجاد فرماندهی مرکزی در افغانستان است و می‌خواهد مقر آن در شرق کشور باشد. شرق افغانستان موقعیت استراتژیک ـ نزدیک پایتخت و نزدیک مرز با پاکستان ـ با خطوط تدارکاتی خوب است.»

افغانستان دهه‌ها شاهد جنگ بوده است اما کارزار نظامی گسترده‌ی دولت در ماه‌های اخیر، حضور دولت اسلامی را در ننگرهار تضعیف کرده است. رییس‌جمهور غنی در این اواخر گفت که «کمر این گروه شکسته است.» اما با این‌که تعداد بی‌شماری از جنگ‌جویان دولت اسلامی در ننگرهار تسلیم دولت شدند و هم دولت افغانستان و هم طالبان در حال نبرد با این گروه می‌باشند، برآورد می‌شود که هزاران جنگ‌جوی دیگر این گروه هنوز در کنر فعال هستند.

کنر و ننگرهار که هر دو در شرق افغانستان و در مرز با پاکستان واقع شده‌اند، در گذشته به لانه‌ی امن و کوچک جنگ‌جویان دولت اسلامی تبدیل شده بود و برخی روستائیان محلی گفته بودند که آن‌ها مشکلی با گسترش این گروه ندارند.

عبدالهادی، کارگر ۴۸ ساله از ولسوالی خاص کنر می‌گوید که او شاهد پیوستن چند جوان روستایش به دولت اسلامی بوده است. او می‌گوید: «آن‌ها این کار را به خاطر بی‌عدالتی در دولت می‌کنند. دولت فاسد است و جوانان عصبانی هستند. داعش گزینه‌ی جدیدی برای آن‌ها است.» هادی متوجه تغییر دیدگاه‌ها در منطقه و روستای خود شده است و می‌گوید: «پذیرش داعش روزبه‌روز زیاد می‌شود. آن‌ها مانند سلفی هستند و سلفیسم به ما صلح می‌آموزد.»

با این‌حال، ماهر می‌گوید سلفیسم می‌تواند خشونت‌آمیز شود: «این مسأله که چه کسی خشونت‌بار می‌شود یا چه کسی چه وقت دست به خشونت می‌زند، به مسأله مشروعیت ربط دارد. بنابراین حتی گروه‌های سلفی که شاید اکنون وفادار [دولت] باشند، اگر حس کنند که دولت مشروعیت خود را از دست داده، ممکن است روآوردن به مقاومت مسلحانه را وظیفه‌ی جدید خود بدانند.»

ماهر می‌گوید با این‌که اکثر سلفی‌ها درگیر سیاست نمی‌شوند اما «برخی از آن‌ها معتقدند که به دولت‌ها مشوره دهند. سلفیسم در سرتاسر جهان وجود دارد و بخشی از دلیل آن این است که کشورهای خلیج فارس از آن حمایت می‌کند. اما درون سلفیسم سنت‌های متفاوتی وجود دارد.»

در حالی که سازمان نجات از مساجد سلفی در سراسر کنر حمایت می‌کند، یک مقام امنیتی افغانستان می‌گوید که یک سازمان غیرانتفاعی دیگر به نام «کمیته‌ی امداد مردم افغانستان» آجندای مشابهی را در ولایت ننگرهار پیش می‌برد. به گفته‌ی این مقام، بخش عمده‌ی بودجه‌ی این سازمان از عربستان سعودی می‌آید. عربستان سعودی سابقه‌ی تمویل گروه‌های افراطی را در کارنامه‌ی خود دارد.

فارن پالیسی به دفتر سازمان نجات در محله‌ی انگوربار جلال‌آباد رفت. وقتی وارد شد، اعضای دفتر به زبان عربی خوش‌آمد گفتند. رییس دفتر، حاضر نشد با فارن پالیسی مصاحبه کند.

در روستای چرکی ولایت کنر، مولوی قاری حنیف‌الله ۲۳ ساله می‌گوید هیچ‌یک از شاگردانش اجازه ندارند پس از اتمام تحصیل به گروه‌های شبه‌نظامی بپیوندند. مولوی حنیف‌الله روی تشکی نشسته و انگشتر نقره‌ی ضخیمی به انگشت دارد. حنیف‌الله در پیشاور پاکستان بزرگ شده و در همان‌جا زیر نظر معلمی که در عربستان سعودی تحصیل کرده بود، درس خوانده است. او ۱۸۰ شاگرد دارد و می‌گوید: «به شاگردانم آموزش می‌دهم که سخت درس بخوانند و برای کشور خود کار کنند.» مسجد و مدرسه‌ی او نیز توسط سازمان نجات حمایت می‌شود؛ این از علامت بزرگ این سازمان که کنار ورودی مسجد و مدرسه قرار گرفته، فهمیده می‌شود.

او می‌گوید که طالبان فرزندان خود را به این مسجد و مدرسه نمی‌فرستند زیرا طالبان از اسلام حنفی پیروی می‌کنند. او ادامه می‌دهد: «این مسجد و مدرسه سلفی است، اکثر مردم در کنر سلفی هستند و [سلفی‌گری] همچنان در حال رشد است.»

اطلاعات روز