فارن پالیسی ـ انچل ووهرا

قطر – در هتل ساحلی لوکس هرمی‌شکلِ دوحه، جایی که در آن ایالات متحده و طالبان بعد از مدت‌ها انتظار توافق‌نامه‌ی خود را به امضا رساندند، کم‌وبیش صد مرد با دستارهای سیاه بر سر حضور داشتند. رهبران ریش‌دراز طالبان ظاهر شادی به خود گرفته بودند. از نظر آن‌ها، موافقت امریکایی‌ها به خروج از افغانستان، حتا بدون هیچ‌گونه تعهدی برای آتش‌بس، اعلام پیروزی گروه‌شان است.

طبق این توافق‌نامه، ایالات متحده متعهد شده است که ابتدا تعداد سربازان خود را از ۱۳ هزار به هشت‌هزار و ۶۰۰ تن کاهش دهد و بعد طی ۱۴ ماه تمام‌ آن‌ها را همراه با سایر نیروهای ائتلاف از افغانستان خارج کند. خروج فقط در صورتی اتفاق می‌افتد که طالبان به تعهدشان عمل کنند و به هیچ گروه تروریستی اجازه ندهند که مانند ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، از خاک افغانستان برای حمله به ایالات متحده یا متحدانش استفاده کنند.

حدود سه‌هزار و ۵۰۰ سرباز امریکایی و نیروهای ائتلاف در این جنگ جان باخته‌اند. تعداد کشته‌شدگان افغان بیش از ۱۵۰ هزار تن تخمین زده می‌شود. هم دولت رییس‌جمهور دونالد ترمپ و هم گروه طالبان توافق کرده‌اند که می‌خواهند به جنگ خود پایان دهند. اما معلوم نیست که آیا دو طرف دیدگاه مشترکی نسبت به آینده‌ دارند یا خیر.

از تعهد طالبان به سرکوب سازمان‌های تروریستی بین‌المللی شروع می‌کنیم. «داگلاس لندن»، مأمور سابق سازمان «سیا» که زمانی رییس واحد مبارزه با تروریسم این سازمان در منطقه جنوب و جنوب‌غرب آسیا بوده، می‌گوید که دلیل چندانی وجود ندارد که ایالات متحده به رهبران طالبان اعتماد کند که به وعده‌های خود عمل خواهند کرد. همچنین از نظر او نمی‌توان مطمئن بود که ملا عبدالغنی برادر، کسی که از طرف طالبان پای توافق‌نامه با ایالات متحده را امضا کرد، در داخل گروه طالبان در جایگاهی باشد که بتواند به چیزی متعهد شود یا امتیاز بدهد. (ملا برادر در اکتبر ۲۰۱۸ در نتیجه فشار ایالات متحده برای ادامه مذاکرات، از زندان دولت پاکستان آزاد شد.) آقای لندن می‌گوید: «[شیرمحمد عباس] استانکزی و ملا برادر، نمایندگان طالبان در دوحه، صلاحیت اندکی دارند.»

آقای لندن همچنین هشدار می‌دهد که نباید کاهش هفت‌روزه خشونت در افغانستان قبل از امضای توافق‌نامه را به‌عنوان نشانه‌ای از تعهد طالبان به صلح تفسیر کرد. او با اشاره به تغییر وضعیت اقلیمی افغانستان می‌گوید: «ما نباید بیش از حد به کاهش یک‌هفته‌ای خشونت خوش‌بین باشیم، زیرا سطح خشونت همواره در فصل زمستان نسبتا پایین است و فصل جنگ معمولا با گرم‌شدن هوا و آغاز بهار فرا می‌رسد. طالبان به این‌زودی‌ها با آتش‌بس موافقت نخواهند کرد، زیرا آن‌ها نگرانند که مبادا [با آغاز آتش‌بس و پس از آن] جنگ‌جویان‌شان به میدان نبرد برنگردند یا برخی از آن‌ها با داعش بیعت کنند.» با این وجود، دولت ترمپ تصمیم گرفته است باور کند که طالبان یک گروه منسجم است و جنگ‌جویان آن از فرماندهی مرکزی پیروی می‌کنند.

متن این توافق نیز چندان نشان نمی‌دهد که چگونه بین طالبان و حکومت افغانستان -که از نظر این گروه نامشروع است- آشتی برقرار شود. براساس توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان، مذاکرات بین‌الافغانی از ۱۰ مارچ آغاز می‌شود. انس حقانی که اخیرا از زندان دولت افغانستان آزاد شد و برادر کوچک‌تر سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه‌ی حقانی، است به «فارن پالیسی» گفت که طالبان در این مذاکرات شرکت خواهند کرد. او درحالی‌که از تالاری که در آن مراسم امضای توافق‌نامه برگزار شده بود، خارج می‌شد به من گفت: «در تاریخ ۱۰ مارچ ما با همه‌ی افغان‌ها صحبت خواهیم کرد.»

قطر بر سر میزبانی این گفت‌وگوها با آلمان، ناروی، اندونیزیا و ازبیکستان رقابت دارد. نمایندگان قطر مانند نمایندگان طالبان و پاکستان هنگام امضای توافق‌نامه خوشحال بودند و آن‌را به‌عنوان مهر تاییدی بر اعتبار خودشان به‌عنوان میانجی می‌دیدند. آن‌ها به‌خصوص از این نظر خوشحال بودند که توانسته بودند مذاکره‌ای را به موفقیت برسانند که رقیب منطقه‌ای کلان‌شان، امارات متحده عربی، در گذشته به‌عنوان میزبان گفت‌وگوها ناکام مانده بود. مطلق القحطانی، مذاکره‌کننده ارشد قطر به فارن پالیسی با اشاره به نقش مهم کشورش، گفت: «ما از روز اول به امریکایی‌ها گفتیم که روند مذاکرات را ساده کنند و اگر می‌خواهند این روند موفق شود، تلاش‌ها را منسجم کنند. مخربان منطقه‌ای بسیاری وجود داشت. این روند هنوز ادامه دارد و ما در صورت لزوم آماده همکاری هستیم.»

معلوم نیست که این توافق در هفته‌ها و ماه‌های آینده چطور پیش می‌رود. بسیاری نگرانند که با پایان زمستان خشونت از سر گرفته خواهد شد. این توافق در همین اول راه با یک مانع برخورد کرده است. درحالی‌که توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان از شروع «فوری» کار برای برنامه‌ریزی آزادی پنج‌هزار زندانی طالب از زندان‌های دولت افغانستان در بدل رهایی ۱۰۰۰ سرباز افغان از قید طالبان سخن می‌زند، اعلامیه مشترک حکومت افغانستان و ایالات متحده می‌گوید که «امکان» رهایی زندانیان زمانی مورد بحث قرار می‌گیرد که مذاکرات بین‌الافغانی شروع شده باشد.

در همین‌حال، برخی از نمایندگان طالبان در دوحه ناخواسته به نگرانی‌ها از پسرفت آزادی‌های سیاسی افغانستان اعتبار دادند. احمدالله واثق، جنگ‌جوی سابق طالبان که از قندهار به دوحه آمده بود، در صحبت با فارن پالیسی نظر مثبتی درباره‌ی تحصیل دخترش در یک مدرسه علوم دینی داشت. او همچنین اعتقاد داشت که ازدواج کودکان -از جمله ازدواج مردهای مسن با دختران زیر ۱۴ سال- تا زمانی که بر کودک تحمیل نشود، مشکلی ندارد.

در گروه بیش از صد نفری نمایندگان طالبان که در مراسم امضای توافق‌نامه شرکت کرده بودند، هیچ زنی دیده نمی‌شود. در جمع گروه صد نفری طالبان فقط یک مرد بدون ریش وجود داشت که او هم لابی‌گر طالبان در غرب است و حاضر نشد هویت خود را فاش کند و گفت دلیل آن این است که می‌خواهد آزادانه بدون ناراحت‌کردن رؤسایش، نظر خود را بیان کند. او به فارن پالیسی گفت: «ما نیروی بسیار منضبطی هستیم. [گروه] طالبان آماده‌ی انتخابات و [احترام به] حقوق زنان مانند غرب نیست و نخواهد بود.» او ادامه داد: «در واقع حتا بین طالبان در مورد نوع تقسیم قدرت، اگر چنین چیزی در دستور کار باشد، یا چگونگی ساختار حکومت‌داری اتفاق‌نظر وجود ندارد. شاید چیزی مثل ایران…»

در نظام سیاسی ایران هرچند بین سیاست‌مداران طرفدار رژیم انتخابات برگزار می‌شود، اما این رهبر ایران و تیمی از روحانیون نزدیک به وی هستند که در مورد سیاست‌های گسترده‌تر دولت تصمیم می‌گیرند. برخی از رهبران طالبان می‌گویند که این گره تلاش می‌کند نظام مشابهی در افغانستان اتخاذ شود، اما قدرت به امیرالمؤمنین که در قندهار مستقر باشد، واگذار شود. امیرالمومنین عنوان رهبر سابق و بنیان‌گذار این گروه، ملا محمد عمر بود. اما معلوم نیست در کشوری که با وفاداری‌های قبیله‌ای تقسیم شده و هنوز بسیاری از نقاط آن توسط جنگ‌سالاران اداره می‌شود، یک رهبر مذهبی چگونه می‌تواند انتظار داشته باشد تمام افغان‌ها از او فرمان ببرند.

اولین و شاید مهم‌ترین نبرد سیاسی پیش‌رو در صورت آغاز مذاکرات بین‌الافغانی، ماهیت دولت آینده افغانستان است؛ بحثی که ناگزیر به حوزه‌ی مذهب کشانده خواهد شد. طالبان بارها گفته‌اند که خواهان بازگشت امارت اسلامی هستند که این گروه قبل از حمله‌ی امریکا به افغانستان، در این کشور تأسیس کرده بود. حکومت فعلی افغانستان می‌گوید که براساس قانون اساسی موجود دولت اسلامی است و ویژگی‌های جمهوری را نیز با خود دارد و هرگونه مخالف مذهبی طالبان در برابر این ساختار، خودخواهی بیش نیست.

اطلاعات روز