دیپلمات – عمیر جمال (خبرنگار ارشد دیپلمات در لاهور)

مبادله زندانیان در این اواخر بین ایالات متحده و طالبان اولین تحول مهم پس از فروپاشی مذاکرات صلح در اوایل سال جاری دانسته می‌شود. مبادله زندانیان نشان می‌دهد که همه‌ی جوانب ذی‌نفع خواهان احیای روند صلح هستند. این پیشرفت که تسهیل‌کننده‌ی آن اسلام‌آباد و مورد تأیید حکومت افغانستان، واشنگتن و طالبان بوده است، نشان می‌دهد که بازگشت به گفت‌وگو رسما آغاز شده است.

در شرایط افغانستان مبادله‌ی زندانیان نشان می‌دهد که حکومت افغانستان، به‌رغم این‌که قبلا روند صلح را رد کرده بود، اکنون آماده‌ی همکاری با ایالات متحده و سایر ذی‌نفعان منطقه‌ای است. از منظر حکومت افغانستان، در مبادله‌ی اخیر زندانیان دو چیز واضح است: اول، با این‌که حکومت سود زیادی از این مبادله به‌دست نمی‌آورد، اما چاره‌ای جز توافق با طرفین برای معامله ندارد. تصمیم رییس‌جمهور غنی و اجازه‌دادن به مبادله‌ی زندانیان تا حدی ناشی از مشروعیت رو به افت وی در داخل کشور است. مشروعیت حکومت آقای غنی نه‌تنها توسط رقبای سیاسی وی بلکه توسط سایر ذی‌نفعان که خواهان معامله با طالبان هستند، به چالش کشیده شده است.

نزدیک به دو ماه پس از انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان، این کشور نتوانسته به اجماع در مورد این‌که چه کسی پیروز انتخابات است، دست یابد. شایان ذکر است که غنی و رقیب سیاسی دیرینه‌ی وی، عبدالله عبدالله، هر دو ادعای پیروزی کرده‌اند. چند هفته پیش، عبدالله پس از متهم‌کردن غنی به تقلب در انتخابات، تیم ناظران خود را از روند بازشماری رسمی آرا عقب کشید. او در بیانیه‌ای گفت که «هر نتیجه‌ای که کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان [اعلام کند] در صورت عدم حضور ناظران وی در روند شمارش، نامشروع خواهد بود.» انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان از هم‌اکنون نه‌تنها از مسیر خارج شده، بلکه ربطش را به روند صلح افغانستان نیز از دست داده است.

دوم، گفت‌وگوی احتمالی بین‌الافغانی که انتظار می‌رود پس از توافق ایالات متحده و طالبان آغاز شود، تا زمانی که مرحله اول روند صلح به نتیجه‌ی منطقی دست نیابد، نمی‌تواند اتفاق بیفتد. بنابراین، چند ماه پس از انتخابات ریاست‌جمهوری جنجال‌برانگیزی که هرگز مشروعیت سیاسی پیدا نکرده است، منطقی است که همه‌ی گروه‌های سیاسی افغانستان حس کنند مذاکرات ایالات متحده و طالبان از سر گرفته خواهد شد، حتا اگر این به معنای آزادی اعضای شبکه حقانی از بند حکومت افغانستان باشد.

در خصوص طالبان، آزادی سه رهبر ارشد شبکه حقانی پرسش‌های جالبی را در پی دارد. آزادی سه رهبر ارشد شبکه حقانی نشان‌دهنده‌ی روابط نزدیک طالبان با این گروه است. در گذشته، حقانی‌ها به طالبان کمک کرده‌اند تا تأثیرگذاری نظامی و عملیاتی و نفوذ خود را گسترش دهند. وحید براون و دون راسیر، در کتاب‌ خود به‌‌نام «سرچشمه‌ی جهاد؛ سلسله‌ی حقانی (۱۹۷۳-۲۰۱۲)» خاطر نشان می‌کنند که «رابطه [طالبان و حقانی] به‌عنوان یک اتحاد سیاسی عمل می‌کند که ناشی از تاریخچه‌ی مشابه، پیوندهای ایدیولوژیک و دیدگاه مشترک برای آینده است که ترجیحات منطقه‌ای هر گروه را در برمی‌گیرد.» حقانی‌ها به نوعی کارزار نظامی طالبان را طی این سال‌ها در مناطقی خارج از لوی پکتیا، به‌ویژه در کابل، تقویت کرده‌اند. در این زمینه، آزادی اعضای حقانی نه‌تنها نزدیک‌بودن دو گروه را نشان می‌دهد، بلکه نشان‌دهنده نقش شبکه حقانی در سیاست افغانستان نیز است.

در خصوص واشنگتن، تبادل زندانیان حاکی از مجبوریت روزافزون است، امری که واشنگتن را وادار می‌کند امتیازاتی بدهد که قبلا دور از امکان دانسته می‌شد. مهم است به یاد داشته باشیم که ایالات متحده، برای مدت طولانی، حقانی‌ها را تهدید جدی برای کارزار ضد تروریسم خود در افغانستان می‌دانست. علاوه‌براین، شبکه حقانی همچنان یکی از دلایل اصلی روابط آشفته واشنگتن با اسلام‌آباد و ناتوانی در مجبورکردن طالبان به تسلیم‌شدن است. مسلما تبادل زندانیان نشانه‌ی این نیز است که مذاکرات طالبان در آینده با ایالات متحده نه‌تنها براساس شرایط متعدد خواهد بود، بلکه انتظار می‌رود که دشوارتر از آنچه قبلا تصور می‌شد، باشد.

ضمن این، آزادی زندانیان نشان می‌دهد که شبکه حقانی ممکن است نقش مهمی در روند صلح داشته باشد. «بروس ریدل» در کتاب خود «آنچه به دست آوردیم؛ جنگ مخفی امریکا در افغانستان (۱۹۷۹-۱۹۸۹)» می‌نویسد که «سفارت ایالات متحده در اسلام‌آباد حقانی‌ها را بهترین و توانمندترین فرماندهان پشتون در جنگ می‌دانست.» با توجه به این، اگر واشنگتن بخواهد با طالبان معامله کند، باید با حقانی‌ها نیز وارد معامله شود.

نقش پاکستان در مبادله زندانیان بسیار مهم دانسته شده است. هفته‌ی گذشته، رییس‌جمهور ترمپ با نخست‌وزیر عمران خان تماس گرفت تا از وی برای تسهیل مبادله زندانیان تشکر کند. از آن‌جا که ایالات متحده مصمم به دست‌یابی به توافق است، انتظار می‌رود که اسلام‌آباد در پی حداکثر امتیازات از واشنگتن برای منافع امنیتی و سیاسی خود برآید. پاکستان نه‌تنها با طالبان بلکه با شبکه حقانی نیز روابط نزدیک داشته است. در نتیجه آزادی اعضای ارشد شبکه حقانی در بدل آزادی دو فرد نه‌چندان مهم، در خدمت منافع اسلام‌آباد واقع می‌شود.

اطلاعات روز