مکثی بر جنبش‌های آزادی‌خواهی زنان افغانستانی و ایرانی
۰۷ جوزا ۱۴۰۲
“زن-زندگی – آزادی و نان – کار- زندگی” دو شعار زنان معترض در دو کشور همسایه آسیایی
ایران و افغانستان دو کشور که شاهد عتراضات زیادی زنان برای بدست آوردن حقوق شان بودند زنان ایرانی برای آزادی و مبارزه با حجاب اجباری و زنان افغان برای حق کار، تحصیل و آزادی در خیابان ها دست به راهپمایی و عتراض زندند، در ایران مردان پابه پا زنان ایرانی برای خواسته های زنان همراه کردند ؛ اما در افغانستان این گونه نبود.
اعتراضات زنان با شعار “زن-زندگی- آزادی” در ایران
” بعد از مرگ مهسا امینی دختر کرد۲۲ ساله ایرانی در۲۵ سنبله سال ۱۴۰۱ که از سوی گشت ارشاد جمهوری اسلامی ايران دستگیر شده و در بازداشت پلیس جان باخت آغازگر عتراضات مردم ایران شد که “زن- زندگی- آزادی” شعار این مردم می باشد هدف از اعتراضات مبازره با حجاب اجباری و گرفتن آزاد زنان ایران است.
اولین این اعتراضات و تجمعات در مقابل بیمارستان کسری در تهران در واکنش به مرگ این دختر کرد جوان آغاز شد که بسیاری از متعرضان توسط پلیس بازداشت شدند؛ اما این اعتراضات در این جا خاموش نشد بلکه بیشتر شد در شهر مختلف ایران زنان و مردان برای اعتراض برخواستند،شماری از زنان ایرانی در اعتراض به جان باختن مهسا امینی، موهای خود را مقابل دوربین تراشیده یا کوتاه کردند و شماری دیگر روسری‌هایشان را آتش زده‌اند و در میانه میدان بدون روسری رقصیدند.
شاهزاده رضا پهلوی اعلام کرد قتل ژینا (مهسا) امینی به دست جمهوری اسلامی، احساسات عموم ملت ایران را جریحه‌دار کرده است.
او اضافه کرد: «از این رو یک‌شنبه و دوشنبه ۲۷ و ۲۸ سنبله، در روزهای عزای عمومی و سوگواری ملی برای ژینا، یاد او و همه فرزندان جان‌باخته ایران را گرامی و زنده نگه داریم.»
این عتراضات از سوی کشورهای مختلف منطقه بخصوص آمریکا مورد حمایت قرار گرفت جوبایدن رئیس جمهور آمریکا و همسرش از زنان ایرانی حمایت کردند و شجاعت این زنان را قابل ستایش خواند.
کنگره آمریکا برای حمایت از زنان ایرانی کارگروه تخصصی تشکیل داد،عضو کارگروه:”ما در سمت آزادی‌خواهی می‌ایستیم، و با ظلم و ستم علیه زنان، چه در آمریکا، چه در ایران، و چه در سرتاسر جهان مقابله می‌کنیم”
دولت آمریکا مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه افراد و نهادهای حکومتی در ایران که متهم به نقض حقوق زنان و سرکوب اعتراضات ضد حکومتی هستند، وضع کرد.
در میان تحریم‌شدگان نام دو رئیس زندان، فرمانده کل ارتش ایران، و چندین شرکت وجود دارد که برای نیروهای امنیتی و پلیس ایران ابزارهای نظارتی و جاسوسی علیه شهروندان و معترضان تولید کرده‌اند.
در دو هفته اول این عتراضات بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و بازیگران و خوانندگان مشهور جهان با انتشار متن یا تصویری از زنان ایرانی تاکید کردند که کنار زنان و مردم ایران می ایستد ازجمله ژولیت بینوش، بازیگر صاحب‌نام فرانسوی، ویدیویی را منتشر کرد که در آن، چندین بازیگر و خواننده مشهور رو به دوربین، موهای خود را در همبستگی با جنبش زنان ایران علیه حجاب اجباری، قیچی می‌کنند. در این ویدیو، علاوه بر خود بینوش، چهره‌هایی مانند ایزابل آجانی، ایزابل هوپر، جین برکین، ماریون کوتیار، شارلوت گینزبورگ، برنیس بژو و شارلوت رامپلینگ هم حضور دارند.
جی. کی. رولینگ، نویسنده مطرح بریتانیایی و خالق مجموعه «هری پاتر»، با بازنشر ویدیویی از مسیح علی‌نژاد که در آن زنان ایرانی در حال کوتاه کردن موهای خود یا سوزاندن روسری‌هایشان در اعتراض به حجاب اجباری هستند، با هشتگ #مهسا_امینی نوشت: «شجاعت واقعی این شکلی است.»
بلا حدید، مدل مشهور آمریکایی با انتشار تصویری از مهسا امینی در صفحه اینستاگرام خود با خانواده او ابراز همدردی کرد و نوشت مهسا امینی مستحق چنین مرگی نبود.
ادا اجه، بازیگر مشهور ترکیه‌ای، در یک استوری اینستاگرام با به اشتراک گذاشتن تصویری از مهسا امینی نوشت: «من از زنان ایران حمایت می‌کنم.»
هم چنان ایرانیان مقیم خارج از ایران با تجمع کردن در کشور های چون آمریکا، استرالیا، ایتالیا، آلمان، فرانسه، اسپانیا، دانمارک، بریتانیا و دیگر کشور عتراض کردند واز ایرانیان داخل کشور حمایت کردند و از جهان خواستند از زنان و مردم ایران حمایت کنند.
این اعتراضات در داخل ایران باعث کشته شدن تعداد از متعرضان و پلیس ایران شد که به گزارش پایگاه حقوق بشری هرانا که تحولات مربوط به اعتراضات در ایران را رصد می‌کند، شمار جان‌باختگان اعتراضات را تا چند ماه اول این عتراضات به ۵۰۶ نفر اعلام کرده است که ۶۶ نفر از آنها نیروهای امنیتی هستند.
هرانا شمار جان‌باختگان زیر ۱۸ سال را نیز ۶۹ نفر اعلام کرده است. برخی از کشته شدگان نوجوان از جمله نیکا شاکرمی و کیان پیرفلک به نمادهای این اعتراضات بدل شده‌اند.
سازمان حقوق بشر ایران می‌گوید شمار کشته‌شدگان اعتراضات جاری پس از ۱۰ هفته به «دست‌کم ۴۱۶ تن، از جمله ۵۱ کودک» رسیده است.
عتراضات زنان به شعار” نان-کار- آزادی” در افغانستان
یکی از تاریک‌ترین و ظالمانه‌ترین دوره‌های تاریخ افغانستان برای زنان، دوره حاکمیت اول طالبان یعنی بین سال های ۱۹۹۶م تا ۲۰۰۱میلادی بوده‌است. از بزرگ‌ترین و فراموش نشدنی‌ترین جنایات طالبان در برابر زنان افغانستان که ضربۀ مهلکی بر پیکر فرهنگ و نظام آموزشی افغانستان وارد آورد، محروم ساختن زنان از حق آموزش بود. پس از سقوط حاکمیت اول طالبان یعنی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ میلادی زنان افغانستان، خصوصاً زنانی که در شهرها زندگی می‌کردند در بخش‌های مختلف آموزشی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، هنری و ورزشی حضور یافتند، اما با این این هم زنان در دوره جمهوریت بخصوص در روستا به خشونت دست و پنجه نرم می کردند.
بعد از سقوط جمهوریت و روی کار آمدن طالبان در افغانستان دختران افغان دوباره از رفتن به مکتب محروم شدند که این محرومیت را طالبان موقتی خواندند؛ اما نزدیک به دو سال است که مکتب به روی دختران بسته است این ممنوعیت باعث شد که زنان افغان برای دفاع از تحصیل خود به جاده های کابل و دیگر ولایت های افغانستان دست به اعتراض زدند. شعار ” نان- کار- آزادی”، “تحصیل حق ما” و “ما زنان بیداریم، از تبعیض بیزار یم”
مهمترین شعار زنان افغان است.
نخستین اعتراض و حرکت دادخواهانه زنان در برابر طالبان درتاریخ ۲۸ اسد ۱۴۰۰،(۱۹ آگوست ۲۰۲۱) یعنی در چهارمین روز حاکمیت طالبان توسط تعداد اندکی از زنان کابل صورت گرفت. بعد از اولین اعتراض زنانه در کابل، زنان دیگر ولایات نیز دست به اعتراض زدند، صدای دومین اعتراضات زنانه به تاریخ ۱۱ سنبله ۱۴۰۰ه.ش از سوی زنان کارگر شهرک‌های صنعتی هرات که بیشتر‌شان زنان سرپرست خانوار و نان‌آور خانوادۀ خود بودند بلند شد، چرا که این زنان از سوی طالبان از ادامۀ کار در شهرک‌های صنعتی به دلیل محیط کار مردانه منع شده بودند و از این‌جا بود که زنان افغانستان در کنار مطالبات حقوق از دست رفتۀ خویش هم‌چون حق آموزش و کار، با سر دادن شعارهای «نان، کار، آزادی» به نوعی مطالبات‌شان عمومی شد. بدین منوال اعتراضات زنانه گسترده‌تر شد و صدای اعتراضات از ولایت‌های مختلف کشور به سرعت بلند شد به تاریخ ۱۶ سنبله ۱۴۰۰ زنان در شهر مزار به خیابان‌ها ریخته و مخالفت‌شان را در برابر طالبان اعلان کردند و اعتراضات زنان به صورت همه روزه در کابل جریان داشت، طالبان از همان نخستین روزهای اعتراضات در تلاش خاموش ساختن صدای زنان برآمدن که با لب و کوب و توقیف کردن زنان معترض و جمعی از خبرنگاران که اعتراضات آنان پوشش می داند خواستند صدای این زنان را خاموش کنند، پروانه ابراهیم خیل، تمنا زریاب پریانی و خواهرانش، زهرا محمدی و مرسل عیار از نخستین زنانی بودند که از سوی طالبان بازداشت و زندانی شدند،هم‌چنان تعدادی از فعالین مدنی زن در شهر مزار شریف که به اعتراض و مخالفت در برابر طالبان صدا بلند نموده بودند به گونه‌ای مرموز به قتل رسیدند، این گروه به منظور سرکوب کردن زنان برپایی اعتراضات و تجمعات در فضاهای عمومی را ممنوع اعلام کردند، اما هیج یک از تهدیدات طالبان زنان معترض را خانه‌نشین نساخت و زنان به دنبال وضع هر محدودیتی در برابر خود به‌ویژه منع ساختن زنان از مشارکت سیاسی و عدم حضورشان در کابینۀ دولت، از میان برداشتن وزارت امور زنان و جایگزین ساختن وزارت امر به معروف و نهی از منکر به جای آن منافع خود را بیشتر در خطر دیده و دست از اعتراض بر نداشتند. زنان افغانستان اعتراضات خویش را با شیوه‌ها و ابتکارات مختلف و حتی از فضاهای سر بستۀ خانه‌ها به جهان نشان دادند. روزها به خیابان ریخته و فریاد زدند “نان، کار، آزادی” و در تاریکی شب بر دیوار خیابان‌ها نوشتند “ما زنان بیداریم، از تبعیض بیزاریم”.
طالبان با ممنوعیت کار در نهاد های دولتی زنان و رفتن به مکتب دختر قانع نشدند که در طی مکتوبی وزارت تحصیلات عالی طالبان در روز سه شنبه ۲۹ قوس سال ۱۴۰۱ به دانش گاه ها افغانستان دستور داد تا تحصیل دانشجویان دختر را به حالت تعلیق در بیاورد،در این مکتوب آمده است که این تصمیم بر اساس فیصله کابینه طالبان گرفته شده و توسط ندامحمد ندیم امضا گردید که با واکنش تند مردم افغانستان روبرو شد که دانشجویان دختر و پسر با شعار ( یا همه یا هیچ کس ) در مقابل تصمیم ممنوعیت تحصیل دختران برخواستند که دانش جویان پسر دانش گاه های کابل، کاپیسا،هرات و دیگر ولایت ها با پاره کردن پارچه امتحان شان و ترک کردن صحنه امتحان عتراض شان به تصمیم طالبان به ممنوعیت تحصیل دانشجویان دختر اعلان کردند و هم چنان ممنوعیت کار زنان در نهاد ها غیر دولتی را منع کردند و با این نهاد هشدار دادند اگر کدام نهاد از دستور این گروه سرپیچی کند جواز کارشان در افغانستان گرفته می شود،در واکنش به ممنوعیت کار و تحصیل زنان در افغانستان آمنه محمد معاون دبیر‌کُل سازمان ملل و ریچارد بنت گزارش گر ویژه سازمان ملل متحد به افعانستان سفر کردند با مقامات طالبان و زنان گفت وگو کردند. یونیسف روز جهانی آموزش را به دختران افغانستان اختصاص داد. آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل در روز جهانی آموزش در صفحه‌ی تویترش نگاشته بود که درحال حاضر ۱۱۸.۵ میلیون دختران درجهان از رفتن به مکتب محروم اند. او می‌افزاید که:«هیچ چیزی نمی‌تواند محرومیت دختران از صنف درسی را توجیه کند.»
در خارج از افغانستان در کشور های چون آمریکا، استرالیا، آلمان و فرانسه شماری از افغانستان هم در واکنش‌به مقررات طالبان بالای زنان افغان راهپیمایی کردند و از جهان خواستند بالای این گروه فشار بیاورد تا به زنان اجازه کار و تحصیل را بدهد و هم این گروه را به رسمیت نشناستند.
لیلا رضایی